to have a quarrel with one

a. liable to a charge, blamable; eiga nökkut saknæmt við e-n, to have a quarrel with one.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to divide into parts;

sú á, er deilir með jötna sonum grund ok með goðum, that river which parts the giants and the gods;

alit þat land, er vatnsföll deila til sjófar, of which the rivers form the boundaries down to the sea;

vildi H. bæði kjósa ok deila, H. would both choose and deal (viz. divide the catch in shares and choose for himself the share he liked best);

láta en kjósa ok deila, to give one an arbitrary power in a case;

with dat. (hversu má keisarinn deila sér í tvá staði);

2) to deal out, apportion, allot;

deildr hlutr, a share allotted to one;

deila dögurð, mat á málum, to deal out portions of food in a household;

deila víg með verum, to deal victory fairly among men;

3) to distinguish, discern, = greina;

eptir þat sá sól ok mátti þá deila ættir, they could then discern the quarters of heaven;

deila liti, to discern colours;

eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour is no sure test of the quality;

4) to busy or occupy oneself with, deal with (engi maðr á önnur mál at deila í kirkju, nema biðja fyrir sér);

hann við Ríg rúnar deildi, he capped ritnes (spells) with R.;

deila orðspeki við e-n, to contend in learning with one;

þótt hringbrotar heiptir deili, though men hate one another;

deila kníf ok kjötstykki, to share knife and meat;

5) deila við e-n, to quarrel with one (deila við heimska hali);

deili gröm við þik, may the fiends bandy words with thee;

deila um e-t, to quarrel, contest about;

þeir deildu um (they have a lawsuit about) jarðir;

deila á e-n, to contend against one;

deila illyrðum, illdeildum, to chide, abuse one another;

deila afli, ofríki, við e-n, to deal harshly and overbearingly with one;

impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point;

ef í deilir með þeim, if they disagree;

6) to be master of, possess (deila bauga, fé);

hug skaltu deila, thou shalt control thy mind (feelings);

þar er munuð deilir, when love is concerned, in a matter of love;

7) refl., deilast, to spread, branch off (svá viða sem kristni deilist um heim);

meðan mér deilist lífit til, as long, as life is granted me;

deilast at e-u, to disagree about a thing.

f. disagreement, contest;

eiga, halda, deilu við e-n, to quarrel or contend with one.

* * *

d, [Goth. dailjan and ga-dailjan = μερίζειν, μεταδιδόναι, διαιρεθν, etc.; A. S. dælan; Engl. to deal; Germ. theilen; O. H. G. tailjan; Swed. dela; Dan. dele.]

I. with acc. (never dat.), to deal, divide; the phrase, vilja bæði kjósa ok deila, will both choose and deal, of unfair dealing, a metaphor taken from partners, e. g. fishermen, where one makes the division into shares (deilir), and the others choose (kjósa) the shares they like best, Ld. 38; deildr hlutr, a dealt lot. i. e. share dealt or allotted to one, Grág. i. 243; d. e-m e-t, to allot one a thing, to deal out to one, ii. 294: deila dögurð, d. mat (in mod. usage skamta), to deal out portions of food in a household, Ísl. ii. 337; sér at þar var manni matr deildr, Gísl. 47; þú kunnir aldregi d. mönnum mat, Ls. 46: þá er maðr á brot heitinn ef honum er eigi deildr matr á malum, Grág. i. 149; cp. the proverb, djarfr er hver inn deildan verð; d. fé, Skm. 22; d. bauga, Rm. 20; d. e-t út, to deal out, give, Fms. xi. 434.

2. of places, to divide, bound; fírðir deila, the firths are the boundaries, Grág. ii. 217; vatnsföll ( rivers) d. til sjávar. Eg. 131: sva vítt sem vatnsföll deila til sjávar, Landn. 57. K. Þ. K. 34.

β. used impers. as it seems; deilir norðr vatnsföllum, Ísl. ii. 345; fjöll þau er vatnsföll deilir af milli héraða, the fells that divide the waters, form the water-shed, between the counties, Grág. i. 432; þar er víkr deilir, Hlt.

3. metaph. to distinguish, discern; eptir þat sá sól, ok máttu þá d. ættir, after that the sun broke forth, and they could discern the airts (of heaven), Fb. i. 431, Fms. iv. 38; deila liti, to discern colours (lit-deili), hence the proverb, eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour (i. e. look, appearance) is no sure test, Nj. 78: metaph., d. víg, to act as umpire in a fight, tourney, or the like, Ls. 22: we ought perh. to read deila (not bera) tilt með tveim, 38.

4. various phrases, deila sér illan hlut af, to deal onself a had share in, to deal badly in a thing, Ld. 152: the phrase, e-t deilir máli (impers.), it goes for a great deal, is of great importance, Hs. 65, mod. usage skipta máli, miklu, etc.: d. mál, to deal with a thing, Hom. 34; d. mál e-s, to deal speech, to discuss or confer with one, Ó. H. 82 (in a verse): d. e-n málum, to deal, i. e. speak, confer, with one, Krók. 36 C: d. orðspeki við e-n, to deal, i. e. contend in learning with one, Vþm. 55; rúnar, Rm. 42; eiga við e-t at d., to have to deal with a thing, Fms. viii. 288: the phrase, d. mál brotum, to deal piecemeal with a case, take a partial or false view of a thing, or is the metaphor taken from bad payment (in bauga-brot, q. v.)? Eb. 184; þeir hafa eigi deilt þetta mál brotum, i. e. they have done it thoroughly, have not been mistaken, Konr. 52: to share in a thing, d. kníf ok kjötstykki, to share knife and meat, Grág., Ísl. ii. 487: the phrase, d. hug, to ‘deal one’s mind,’ pay attention to, with a notion of deep concern and affliction; heil vertú Sváfa, hug skaltú d., thy heart shall thou cleave, Hkv. Hjörv. 40: deildusk hugir, svá at huskarlar héldu varla vatni, their minds were so distraught, that the house-carles could hardly forbear weeping, Fms. vi. (in a verse); hence a hardened man is called lítill skapdeildar maðr, (Hugdeila, mind’s concern, is the name of a poem of the 17th century): at þeir deildi enga úhæfu, that they should forbear dealing outrageously, Fms. i. 22; d. heiptir, to deal hatred, to hate (poët.), Hkv. 41: d. afli, ofríki við e-n, to deal harshly and overbearingly with one. Fms. i. 34; d. illyrðum, ill-deildum, to chide, abuse one another, Háv. 37, Ld. 158.

II. neut. to be at feud, quarrel; the saying, sjaldan veldr einn þegar tveir deila; deili gröm við þig, Hkv. I. 43; ek bað flögð d. við þau, Sighvat: d. til e-s, to quarrel for a thing, Eg. 510: d. upp á e-n, to complain of one, Stj. 294. Exod. xvii. 2, ‘Why chide ye with me?’

β. impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point, Grág. ii. 125; ef í deilir með þeim, if they dissent, i. 58.

2. d. um e-t, to contend about a thing, as a law term; þeir deildu ( they had a lawsuit) um jarðir, Fms. iv. 201; þeir deildu um landaskipti, 315; þeir deildu um land þat er var …, Landn. 125; þeir deildu um leysingja-arf, 100, 101: metaph., d. um stafn, to come to a close fight, Orkn. 232.

III. reflex. to spread, branch off; vatnsföll deilask milli héraða, Grág. ii. 218; svá víða sem hón (i. e. Christianity) deilisk um heim, Hom. 49.

2. meðan mér deilisk lífit til, as long as life be dealt (i. e. granted) me, Fms, viii. 205; e-t deilisk af, a thing comes to pass, Hkr. iii. 55 (in a verse); kölluðu þeir, at lengi mundi vörn deilask af úti, that a long defence would be dealt out, i. e. there would be a long struggle, Sturl. i. 59, cp. the Goth. afdailjan = to pay off; hugr deilisk (vide above): þat mun oss drjúgt deilask, it will cost us dear, Am. 19.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to divide into parts;

sú á, er deilir með jötna sonum grund ok með goðum, that river which parts the giants and the gods;

alit þat land, er vatnsföll deila til sjófar, of which the rivers form the boundaries down to the sea;

vildi H. bæði kjósa ok deila, H. would both choose and deal (viz. divide the catch in shares and choose for himself the share he liked best);

láta en kjósa ok deila, to give one an arbitrary power in a case;

with dat. (hversu má keisarinn deila sér í tvá staði);

2) to deal out, apportion, allot;

deildr hlutr, a share allotted to one;

deila dögurð, mat á málum, to deal out portions of food in a household;

deila víg með verum, to deal victory fairly among men;

3) to distinguish, discern, = greina;

eptir þat sá sól ok mátti þá deila ættir, they could then discern the quarters of heaven;

deila liti, to discern colours;

eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour is no sure test of the quality;

4) to busy or occupy oneself with, deal with (engi maðr á önnur mál at deila í kirkju, nema biðja fyrir sér);

hann við Ríg rúnar deildi, he capped ritnes (spells) with R.;

deila orðspeki við e-n, to contend in learning with one;

þótt hringbrotar heiptir deili, though men hate one another;

deila kníf ok kjötstykki, to share knife and meat;

5) deila við e-n, to quarrel with one (deila við heimska hali);

deili gröm við þik, may the fiends bandy words with thee;

deila um e-t, to quarrel, contest about;

þeir deildu um (they have a lawsuit about) jarðir;

deila á e-n, to contend against one;

deila illyrðum, illdeildum, to chide, abuse one another;

deila afli, ofríki, við e-n, to deal harshly and overbearingly with one;

impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point;

ef í deilir með þeim, if they disagree;

6) to be master of, possess (deila bauga, fé);

hug skaltu deila, thou shalt control thy mind (feelings);

þar er munuð deilir, when love is concerned, in a matter of love;

7) refl., deilast, to spread, branch off (svá viða sem kristni deilist um heim);

meðan mér deilist lífit til, as long, as life is granted me;

deilast at e-u, to disagree about a thing.

f. disagreement, contest;

eiga, halda, deilu við e-n, to quarrel or contend with one.

* * *

u. f. disagreement, a contest, often as a law term, law contest (laga-deila, þing-deila), Nj. 90, Fms. i. 68, iv. í 19, 198, vi. 136, viii. 146, Sturl. i. 105, Eg. 367, Rd. 304, Ld. 204.

COMPDS: deilugjarn, deilumál, deiluvænligr.

* * *

(á, átta, áttr), v.

1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);

2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);

eiga konu, to have her for wife;

hann átti Gró, he was married to G.;

hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;

enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;

eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);

eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);

eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;

eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;

eiga vald á e-u, to have within one’s power;

3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;

tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;

á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;

átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;

4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);

eiga mál í e-m, to have a charge against one;

eiga rétt á sér, to have a (personal) claim to redress;

5) to keep, hold;

eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;

eiga kaupstefnu, to hod a market;

eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;

eiga högg við e-n, to exchange blows with one;

eiga illt við e-n, to quarrel with;

eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;

6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);

eiga skilit, to have stipulated;

7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);

eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;

eiga um vandræði at halda, to be in a strait;

8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);

9) to be the person denoted by a thing;

þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;

10) with preps.:

eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);

to deserve from one (ok á ek annat at þér);

þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;

eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);

to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);

eiga e-t saman, to own in common;

eiga skap saman, to agree well, be of one mind;

eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;

eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;

eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);

þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;

eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;

Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;

eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;

far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;

hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;

eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);

ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;

eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;

eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;

recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;

eigast við deildir, to be engaged in strife;

áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.

1) possession;

kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;

2) property.

* * *

pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á’k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. ἔχω; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to ‘eiga,’ the latter to ‘eigna’]:—to have, possess.

A. ACT.

I. denoting ownership, to possess:

1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum ( owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one’s creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m.

2. in a special sense;

α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, … Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.’s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband—the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Íslandi) are extraordinary—owing to the primitive notion of the husband’s ‘jus possessionis’ (cp. brúðkaup); but in mod. usage ‘eiga’ is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry:—to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114.

β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id.

γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa.

δ. eiga sér, to have, cp. ‘havde sig’ in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.)

3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til ( there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one’s power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc.

II. denoting duty, right, due, obligation:

1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i. e. were bound to attend) the king’s person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu ( men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á ( owns) fé út hér er ómagann á ( who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, … þá á hann þat at tíunda, … þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202:—‘eiga’ and ‘skal’ are often in the law used indiscriminately, but properly ‘ought’ states the moral, ‘shall’ the legal obligation,—elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where ‘átt’ would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man ‘may’ whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man ‘may’ bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11.

2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i. e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er …, Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi ( not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right.

β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one’s creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138.

γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc.

III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q. v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one’s ‘cup-mate,’ Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165.

β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc.

γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109:—also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one’s disposal, Eb. 254.

IV. to have to do; skal Þorleifr eigi ( not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one’s own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i. e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88.

2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) ‘at’ ser, or ‘undir’ sér, to have much (or little) in one’s power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss ( better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i. e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons’ hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one’s life in another’s hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i. e. whether we shall live happy, together, 3.

β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one’s head, Sks. 742.

V. to agree with, to fit, to suit one:

1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me.

2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. ‘similia similibus curantur,’ Vidal. ii. 109.

3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.

B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr …, they had a short fight before …, Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222.

β. to marry, vide above (A. I. 2).

* * *

(á, átta, áttr), v.

1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);

2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);

eiga konu, to have her for wife;

hann átti Gró, he was married to G.;

hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;

enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;

eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);

eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);

eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;

eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;

eiga vald á e-u, to have within one’s power;

3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;

tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;

á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;

átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;

4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);

eiga mál í e-m, to have a charge against one;

eiga rétt á sér, to have a (personal) claim to redress;

5) to keep, hold;

eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;

eiga kaupstefnu, to hod a market;

eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;

eiga högg við e-n, to exchange blows with one;

eiga illt við e-n, to quarrel with;

eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;

6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);

eiga skilit, to have stipulated;

7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);

eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;

eiga um vandræði at halda, to be in a strait;

8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);

9) to be the person denoted by a thing;

þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;

10) with preps.:

eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);

to deserve from one (ok á ek annat at þér);

þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;

eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);

to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);

eiga e-t saman, to own in common;

eiga skap saman, to agree well, be of one mind;

eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;

eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;

eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);

þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;

eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;

Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;

eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;

far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;

hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;

eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);

ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;

eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;

eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;

recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;

eigast við deildir, to be engaged in strife;

áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.

1) possession;

kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;

2) property.

* * *

u, f. ownership, property; þá er af hans e., Grág. ii. 304, Gþl. 312; alla eigu sína (al-eiga), Nj. 11; eiga í eigunni (mod. eigu sinni), to own, possess, Fms. vii. 156, 280; kasta eigu sinni á, to take in possession, Eg. 335.

COMPD: eiguligr.

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written k^umu or q^umu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]

A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.

2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.

3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!

II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.

B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.

II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.

C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.

II. with prepp.; komast á, to get into use; það komst á:—komask af, to get off, escape, save one’s life; hann bað menn duga svá at af kæmisk skipit, Fms. x. 98; tveir druknuðu, en hinir kómusk af:—komask at e-u, to get at a thing, procure; mörgum manns-öldrum síðarr komsk at bók þeirri Theodosius, Niðrst. 10; Hrani gat komisk at trúnaði margra ríkra manna, Fms. iv. 62; þú hefir at þessum peningum vel komisk, ‘tis money well gotten, i. 256; eigi skaltú ílla at komask, thou shall not get it unfairly, vii. 124:—komast eptir, to enquire into, get information of:—komask fyrir, to prevent, come in another’s way:—koma hjá e-u, to evade, pass by, escape doing:—komast til e-s, to come towards, and metaph. to have time for a thing, ek komst ekki til þess, I have no time; eg komst ekki til að fara:—komask undan, to escape; allt þat lið er undan komsk, Eg. 261; ekki manns barn komsk undan, Fms. xi. 387; komask undan á flótta, Eg. 11:—komask við, to be able; komusk þeir ekki í fyrstu við atlöguna, Fms. vii. 264; ef hann vill refsa údáða-mönnum, ok má þó við komask, N. G. L. i. 123; brenn allt ok bæl, sem þú mátt við komask, Fær. 64; ef ek viðr of kœmimk, Hbl. 33; þá er ek komumk við, Eg. 319; komask við veðri, to get abroad, Rd. 252; hann lét þat ekki við veðri komask, Fms. vii. 165: to be touched (við-kvæmni), hann komsk við mjök ok felldi tár, iii. 57; eða hann komisk við ( repent) ok hverfi aptr at íllsku sinni, Greg. 41; þá komsk mjök við inn válaði, svá at hann matti eigi lengi orði upp koma fyrir harmi, Fms. vi. 234; þá komsk hón við ákaflega mjök, Clem. 32; með við komnu hjarta, with a touched heart, Bs. i. 561, Karl. 166:—komask yfir e-t, to overcome, get hold of; er hann komsk yfir fét, Bárð. 175.

D. Part. kominn, in special phrases; inn komni maðr, a new comer, stranger, Gullþ. 47; at kominn, arrived; hinn aðkomni maðr, a guest; at kominn, just come to, on the brink of; kominn at andláti, at dauða, to be at the last gasp; var at komit, at …, it was on the point of happening, that …, Str. 8; vóru þeir mjök at komnir ( much exhausted) svá magrir vóru þeir, Fas. iii. 571:—heill kominn, hail! Blas. 42; vel kominn, welcome! vertu vel kominn! ver með oss vel kominn, Þiðr. 319, Fs. 158; hann bað þá vera vel komna, passim; so also, það er vel komið, ‘it is welcome,’ i. e. with great pleasure, granting a favour:—placed, ertu maðr sannorðr ok kominn nær frétt, Nj. 175; Pétri var svá nær komit, P. was so closely pursued, Fms. ix. 48; ok nú eigi allfjarri yðr komit, xi. 123; svá vel er sá uppsát komin, at …, ix. 368: situated, hann (the hospital) er kominn á fjall upp, is situated on a fell, Symb. 18; útsker þat er komit af þjóðleið, Eg. 369: metaph., vel, ílla kominn, well placed, in good, bad estate; ek þykjumk hér vel kominn; hann var vel til náms kominn, he was in a good place for learning, Bs. i. 153; þat fé er ílla komit er fólgit er í jörðu, Grett. 39 new Ed.; mér þykkir son minn hvergi betr kominn, methinks my son is nowhere better off, in better hands, Fms. vi. 5; lítt ertú nú kominn, Njarð. 376; þykkjumk ek hér vel kominn með þér, Nj. 258:—kominn af, or frá e-m, come of, descended from, Landn., Eb., passim:—kominn á sik vel, in a good state, accomplished, Orkn. 202; hverjum manni betr á sik kominn, Ld. 110; kominn á sik manna bezt, Ísl. ii. 203: vera á legg kominn, to be grown up, Fms. xi. 186; vera svá aldrs kominn, to be of such an age, Fs. 4, 13, Sturl. iii. 100, Fms. xi. 56; hér er allvel á komit, it suits well enough, Bs. i. 531: hann sagði henni hvar þá var komit, how matters stood, Nj. 271, Fms. ii. 152; hann undi vel við þar sem komit var, as it stood, in statu quo, Nj. 22; Sveinn segir honum sem komit var þessu máli, Fms. ii. 159; at svá komnu, as matters stand, Bs. i. 317; málum várum er komit í únýtt efni, Nj. 164, 190:—vera kominn til e-s, to be entitled to, have due to one; ef hann fengi þat er hann var eigi til kominn, Fms. x. 7; þeir er til einskis eru komnir, ix. 248; fá þeir margir af yðr sæmd mikla er til minna eru komnir, en hann, Eg. 111; þeim til sæmdar er til þess er kominn, Sks. 311, rétt komnir til konungdóms, rétt kominn til Noregs, right heir to the kingdom, to Norway, Fms. ix. 332; lézk Sigvaldi nú kominn til ráða við Astríði, xi. 104: fit for, entitled to, hann þótti vel til kominn at vera konungr yfir Danmörk, i. 65: shapen, þetta mál er svá til komit, vii. 130; sagðisk hann eigi verr til manns kominn en Sturla bróðir hans, Sturl.; eigi þóttusk þeir til minna vera komnir fyrir ættar sakir, entitled to less, Eb. 17.

II. part. pres. komandi, a new comer, stranger, Fbr. 168, Stj. 525: one to come, future generations, verandum ok viðr-komendum, N. G. L. i. 121; allir menn verandi ok eptir-komandi, D. I. i. 3; komendr, pl. guests, comers.

* * *

(leik; lék, lékum; leikinn), v.

1) to play (við skulum nú leika fyrst);

leika leik, to play a play;

leika tveim skjöldum, to play a double game;

leika at e-u, to play (amuse oneself) with (Katla sat ok lék at hafri sínum);

leika at tafli, to play at chess;

leika sér, to play (hann lék sér þá enn á gólfi með öðrum börnum);

2) to perform, of a feat or act of prowess (en ek hygg, at engi annarr fái þat leikit);

3) to move, swing, wave to and fro, hang loosely (leika á lopti);

landit skalf sem á þræði léki, as if balanced on a string;

4) of flame, fire, water, waves, to play lightly about or over, lick (eldr tók at leika húsin);

eldrinn lék skjótt, the fire spread fast;

leikr hár hiti við himin sjálfan, the lofty blaze plays against the very heavens;

fig., e-m leikr e-t í skapi (í mun), one feels inclined to, has a mind to (þat leikr mér í skapi at kaupa Íslandsfar);

5) to deal (hardly) with, to (ill-)treat (leika e-n illa, hart, sárt, sárliga);

6) to play a trick upon, delude, = leika á e-n (djöfullinn leikr þá alla);

7) to bewitch, esp. in pp. (maðr sá var leikinn af flagði einu);

8) with preps.:

leika á e-n, to play a trick upon (mjök hefir þú á oss leikit);

fig., lék þat orð á, at, it was rumoured, that;

e-m leikr öfund á, to envy;

e-m leikr hugr á, to have a mind to;

þar leikr minn hugr á, my mind is bent upon that;

hón segir föður sínum um hvat at leika er, she told her father how things stood;

leika e-n út, esp. in pp., to ill-treat (konungr sér nú Áka, hversu hann er út leikinn);

leika við e-n, to play with one;

leika við, to continue (meinit hafð lengi við leikit);

9) refl., leikast, to be performed, done;

ef þat má leikast, if this can be done;

leikst á e-n, it goes against one, he gets the worst of it (mjök hefir leikizt á minn hluta);

leikast við, to play one against the other, play a match;

höfðu þeir leikizt við barna leikum, meðan þeir vóru ungir, they had been playmates.

(pl. leiku), n. plaything, doll.

1) = leika, n.;

2) play-sister (vér vórum leikur vetr níu).

* * *

pres. leik; pret. lék, léku; part. leikinn; [Ulf. laikan = σκιρταν; A. S. lâcan; mid. H. G. leiche; Dan. lege; Swed. leka; North. E. to lake]:—to play, sport, Vsp. 42, Am. 76; hann leikr nú eptir magni, Lv. 28; leika leik, 68; hann lék fyrir honum marga fimleika, Fær. 66; leika at skáktafli, to play at chess, Fms. iv. 366; en er þeir léku at taflinu, þá lék konungr fingrbrjót mikinn, ok sagði hann skyldi annat leika, id.; leika hörpu, to play the harp, Stj. 458; leika sungfæri, 631:—leika sér, to play, esp. of children, passim; as also, leika sér at e-u, to play at a thing, passim.

2. to delude, play a trick on; Djöfullinn leikr þá alla, Andr. 66: esp. with prepp., leika á e-n, to play a trick on a person, Nj. 155; mjök hefir þú á oss leikit, nær sem vér fáum þess hefnt, Grett. 149; ef aðrir leita á oss, þá má vera at vér leikim þá enn nokkut í mot, to make a counter move, Boll. 346; lék hón feðr sinn af sér, she played him off, Stj. 181; svá at eins leikr þú við flesta vini þína, Fms. ii. 181.

3. ef svá ílla er, at um þat sé at leika, if that is on the cards, Fms. viii. 102, Al. 132, 134; hón segir föður sínum um hvat at leika er, she told her father how things stood, Ld. 206, Fms. viii. 93.

4. to perform, of a feat or act of prowess, of a play; þú fékt eigi leikit þat er mjúkleikr var í, Fms. vii. 119; þeir kváðu hann verðan vera at hafa, ef hann léki þat, Finnb. 220; en ek hygg at engi annarr fái þat leikit, Fms. i. 152; hann lék þat optliga, er hann barðisk, er fáir gátu við séð, ii. 106; þat má leikask, Fas. i. 88; þessa þrjá hluti lék hann senn, Eb. 240.

5. the phrases, leika lauss við, to be free, at large, disengaged (cp. ‘to play fast and lose with’); láti þér hann nú eigi lausan við leika lengi, Fms. xi. 154; en Hákon sjálfr skal leika lauss við svá, H. shall not be engaged in the battle, i. e. be in reserve, 127; leika lausum hala (see hali); leika tveim skjöldum, to play a double game, Hkr. i. (in a verse).

II. to move, swing, wave to and fro, hang loosely; leika á lopti, Hm. 156; leika á mars baki, Hðm. 12; lék þar grind á járnum, Fms. v. 331; landið skalf sem á þræði léki, Fas. i. 424; skjálfa þótti húsit sem á als oddi léki, 87; lét hann leika laust knéit í brókinni, Fms. vii. 170; árar léku lausar í höndum honum, vi. 446; þeir steypðo golli nýteknu ór afli leikanda ( melted gold) í munn honum, Hom. (St.) 69.

2. to lick, of flame, to catch, of fire = Lat. lambere; þeir vöknuðu eigi fyrr en logi lék um þá, Fms. i. 292; hiti leikr við himin, Vsp. 57; varð eldr lauss í miðjum bænum, eldrinn lék skjótt, ætluðu þeir at verja eldinum, en þá var þar svá mjök leikit (so much burnt) at þeir máttu ekki við festask, Fb. iii. 175; eldr tók at leika húsin, Gullþ. 28; eldrinn tók at leika vatns-keröldin ok viðinn, Fms. xi. 35; heldr en þar léki eldr yfir, viii. 341; lék eldrinn skjótt tjörgaða spónu í keröldunum, i. 128.

3. of water, waves, stream, to play, wash; unnir léku, Hkv. 2. 11, Lex. Poët.; þótti honum þat helzt frói at hafa höndina niðri í læknum, ok láta strauminn leika um sárit, Fas. iii. 388; vatnit var djúpt at landinu, ok hafði leikit undan bakkanum, svá at holt var með, the water had washed the earth away, and made the bank hollow, Grett. 131 A:—of wind, veðr var kalt ok lék á nordan, 113 new Ed.: allir ketill lék utan ok innan sem ein sía, Bs. ii. 9.

4. metaph., lék þat orð á, it was rumoured, Fms. i. 288, Fs. 75; var þá vinátta þeirra kær, þótt þat léki nökkut á ýmsu, though there were ups and downs in their friendship, Fms. vi. 369; leika á tvennu, id., Mag. 33; lék á hinu sama, it went all one way, Fms. v. 252; leika á tveim tungum, ‘to swing on two tongues,’ of various reports of the same thing, ix. 255; leikr þat sízt á tvímæli, hverr fræði-maðr sem frá þeim hefir sagt, Edda (pref.) 147; ef tortrygð leikr á, if there is any suspicion, Js. 26; þar leikr þó minn hugr á, have a mind for a thing, Eg. 520; þat leikr mér í skapi ( I have a mind) at kaupa Íslands-far, Fms. ii. 4; ok ef þér leikr aptr munr at, Ld. 318, v. l.; leika í mun, id., Skv. 3. 39; leika landmunir, to feel homesick, Bjarn.; e-m leikr öfund á e-u, to envy, Fms. vi. 342; leika hugr á, to have a mind to, love; hón er svá af konum, at mér leikr helzt hugr á, vii. 103.

III. esp. in the part. hag-ridden, bewitched, as madmen or people bedridden or taken by a strange illness were thought to be ‘ridden’ by trolls; syndisk mönnum þann veg helzt sem hann mundi leikinn, þvíat hann fór hjá sér ok talaði við sjálfan sik, Eb. 270; maðr sá er Snorri hét var leikinn af flagði einu, Bs. i. 464.

2. metaph. to ill-treat, vex; hví ertú svá ílla leikin? Nj. 18, Sd. 169; sárt ertú leikinn, Sámr fóstri, Nj. 114; sagði þeim engan frama at drepa fá menn ok þó áðr ílla leikna, Fms. ix. 47; börðu þeir mik ok léku sárliga, Fb. i. 547; þeir tóku hann ok léku hart ok börðu, Andr. 64; Loka mær hefir leikinn allvald, Loki’s maid (Death) has laid hands on the king, Ýt.:—to vex, annoy, cp. at þjófar né leiki, that the thieves shall not take it, Hm.; þau á vági vindr of lék, the wind swamped them, Gkv. 1; meinit hafði lengi við leikit, the illness had vexed him a long time, Bs. i. 190.

IV. reflex. to be performed, done; ef þat má leikask, if this can be done, Fas. i. 88; sögðu at þat mætti þá vel leikask, at vinda segl á Orminum ok sigla á haf út, Fms. ii. 326:—leikask á e-n, to get the worst of it; mjök hefir á leikisk minn hluta, I have been utterly worsted, Ísl. ii. 269; ok léksk mjök á mönnum Agða jarls, Fms. iii. 187; ok þótti nú opt á leikask í viðskiptum þeirra Grettis, Grett. 151.

2. recipr., leikask við, to play a match, to play one against another; ok er þat bezt at vit sjálfir leikimk við, Grett. 99 new Ed., Sturl. i. 23, Fms. ii. 269, Þórð. 15 new Ed.; ok höfðu þeir leikisk við barnleikum allir þrír meðan þeir vóru ungir, they had been playmates, Fms. vi. 343; ef þeir skyldi tveir við leikask, Glúm. 370:—at þér komizt undan með lausafé yðart, en þá leikisk um lönd sem auðit er, escape with the movable property and leave the land to its fate, and let them quarrel about the land as best they can, Eb. 98.

* * *

(dat. höggvi), n.

1) stroke, blow; ljósta h. á dyrr, to knock at the door; skamma stund verðr hönd höggvi fegin, only a short while is the hand fain of the blow; eigi fellr tré við hit fyrsta h., no tree falls at the first stroke;

2) beheading, execution (leiða e-n til höggs);

3) fig. gap, breach (kom þá fljótt h. í liðit).

* * *

n., old dat. höggvi, Ó. H. 184, Fms. vii. 230, Nj. passim; gen. pl. höggva; [Shetl. huggie; Scot. hag; Dan. hug; Swed. hugg; cp. the verb höggva]:—a stroke, blow, esp. a stroke with an edged weapon, but also with a blunt one, Fms. vii. 191, 230, 297; laust hann selinn í svíma et fyrsta högg, Bs. i. 342; ljósta högg á dyr, to knock, Fs. 131, Nj. 28; í einu höggvi, of throwing a stone, Edda 72; högg loptsins, Skálda 174: sayings, skamma stund verðr hönd höggvi fegin, Nj. 64, 155, 213; eigi fellr tré við it fyrsta högg, Nj. 163, 224; eiga í höggvi við e-n, to have a quarrel, come to blows with a person; það sér ekki högg á vatni, a stroke in water is not seen, leaves no mark, of efforts without effect.

2. slaughter, a beheading; leiddr til höggs, Grett. 85, Karl. 518, Clem. 58; dæma e-n til höggs, Blas. 49; slaughter of cattle, yxn er hann ætlaði til höggs, Eg. 181; strand-högg, q. v.

3. a hewing down of trees, Dan. hugst, Grág. ii. 297; skógar-högg, 292; högg ok höfn, D. N.: a gap, kom þá skjótt högg í liðit, Fms. ix. 305.

4. of an instrument; þela-högg, q. v.; saum-högg, q. v.; fjal-högg, a chopping-block.

5. a ravine or a cut-like gap in a mountain. höggva-skipti, -viðskipti, n. exchange of blows, Fms. i. 38, v. 165, Eg. 581, Korm. 212, Fs. 48.

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

* * *

(henda, hendr), v.

1) to catch with the hand

(hann kastaði heininni í lopt upp, en allir vildu henda)

;

to pick out or up

(hann safnar mönnum til at henda svínin)

;

henda e-t augum, to catch with the eyes

;

henda til smátt ok stórt, to pick up small and great alike, look closely after

;

henda gaman (skemtan) at e-u, to take a delight in

(hann hendi skemtan at sögum ok kvæðum)

;

henda sakir á e-m, to pick up charges against one

;

2) to touch, concern one

(tíðendi þau, er bæði okkr henda)

;

3) to befall, happen to one;

þá hafði hent glœpska mikil, they had committed a great folly

;

hann kvað þat dugandi menn henda (it happened to brave men) at falla í bardögum

.

* * *

d, mod. henti, [Old Engl. hente, to seize; cp. hönd], to catch with the hand:

1. to catch; hann kastaði heininni í lopt upp, en allir vildu henda, Edda 48; hann lék at þremr handsöxum senn, ok hendi æ meðal-kaflann, Fms. ii, 169; Grímr hafði þá hent böllinn, Eg. 189; en hón hendi allar með hváptunum, Fb. i. 530.

2. to pick up or out, of sheep, deer, etc.; hann var verra at henda en aðra sauði, Ísl. ii. 330; menn fóru ok vildu henda skjarra sauði, Bs. i. 330, Fms. vii. 218; h. svín, Fs. 26; h. hrein í fjalli, Hm. 89: in pursuing one, en er Egill hafði hent þá sem hann vildi, Eg. 300; þeir hendu þræiana enn fleiri, 596; hendu þá hvárir menn fyrir öðrum, Fms. viii. 168; hann lét eigi henda börn á spjóta-oddum sem þá var víkingum títt, Landn. 308; hann hendi þá sker frá skeri þau er á leiðinni vóru (of one swimming), Fbr. 183; þessir stafir göra allt mál ok hendir málit ýmsa, Skálda 172; fara eptir sem vér skerum akrinn, ok henda (to pick up, glean) ef nokkut stendr eptir, eðr fýkr frá oss, Stj. 422; henda mula, to pick up crumbs, Mkv.: with prep., h. saman, to pick up and put together; h. saman orð, to compound words, Anecd. 1, Sks. 637.

II. metaph.,

1. phrases, henda e-t augum, to catch with the eyes, Fms. v. 140; h. reiður á e-u, to take notice of, Nj. 133; h. mörk af e-u, to draw an inference from a thing, Sks. 498; h. mið á eu, to observe; spakir menn henda á mörgu mið, the wise catch many things true, a saying, Fs. 140; henda griplur til e-s, to fumble after a thing, Eluc. 22; henda til smátt ok stórt, to pick up small and great alike, look closely after, Glúm. 390; henda smátt, to pick up every grain, to keep one’s ears and eyes open; hér er maðr á glugganum, hann er vanr að h. smátt, og hylja sig í skugganum, a ditty; h. gaman at e-u, to take interest in a thing; hann var gleðimaðr mikill ok hendi at mörgu gaman, 385; hann hendi skemtan at sögum ok kvæðum, ok at öllum strengleikum, ok hljóðfærum, Bs. i. 109; h. atvinnu af e-u, to live away from a thing, Fs. 143; h. sakir á e-m, to pick up charges against one (cp. Engl. to pick a quarrel), Lv. 40.

2. to touch, concern one; þú sagðir tíðindi þau er mik taka henda, í aftöku frænda míns, Fms. vi. 370; en mik taka henda (not enda) þung mein, Edda 94 (in a verse); skal ek sjá um fémál hans ok þat annat er hann (acc.) tekr at henda, and whatsoever concerns him, Nj. 5; tíðindi þau er bæði okkr henda, Fs. 10.

3. e-n hendir e-t, to be caught in, be overtaken by a sin, by ill luck, or the like; mik hefir hent mart til afgerða við Guð, I have happened to commit many sins against God, Fms. vii. 108; þá hafði hent glæpska mikil, they had committed great folly, Ó. H. 232, Fb. ii. 233; ef hana hefir fyrr slíkr glæpr hent, N. G. L. i. 233; mun engi sá hafa verit er jafnmikit happ hefir hent sem hann (acc.), Fms. vi. 328; hvat íllt sem mik hendir, Fs. 93; hann kvað þat dugandi menn henda ( it happened to brave men) at falla í bardögum, 39; sú skömm skal oss aldregi henda, Fms. xi. 270; má, at hana hendi eigi slík úgipta annat sinn, Nj. 23: sometimes, but less correctly, used impers., the thing in acc., hverja skyldu þá henti at ( how they were committed to) taka við konungi, Fms. viii. 238, v. l., cp. þá skömm (= sjá), Eg. 237; glæp mikinn, Fms. v. 113 (but nom. Ó. H. v. l.), iv. 367 (but nom. Fb. l. c.), cp. also Stj. 454 (v. l.), 471.

III. recipr. to bandy; hendusk heiptyrði, Am. 86.

B. To fling, throw, with dat.; it seems not to occur in old writers, (for in Anal. 193 the original vellum Fb. iii. 405 reads hann ‘skýtr’); but freq. in mod. usage, hann sveiflaði honum (the stone) í kring og henti, Od. ix. 538; thus tvíhenda, to hurl with both hands: reflex., hendask, to throw oneself forward, rush forward, to dart; hendast ór háa lopti.